У адпаведнасці з дзеючым заканадаўствам рашэнне пытанняў ўзаконьвання самавольна пабудаваных будынкаў на зямельным участку ўваходзіць у кампетэнцыю мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў па месцы знаходжання зямельнага ўчастка.
Адказнасць за самавольнае будаўніцтва жылых дамоў, вытворчых, гаспадарчых, культурна-бытавых ці іншых будынкаў і збудаванняў прадугледжана артыкулам 21.12 «Самавольнае будаўніцтва» Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях і цягне накладанне штрафу на фізічную асобу ў памеры ад дваццаці да пяцідзесяці базавых велічынь, на індывідуальнага прадпрымальніка – ад дваццаці да ста базавых велічынь, а на юрыдычную асобу – да пяцісот базавых велічынь.
На падставе артыкула 223 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь самавольнае будаўніцтва – дзейнасць асобы па стварэнні або змене нерухомай маёмасці шляхам будаўніцтва, рэканструкцыі (прыбудовы, надбудовы, перабудовы) капiтальнага будынка (будынка, збудавання), калі яна без атрымання неабходных дазволаў на будаўніцтва, рэканструкцыю або без праектнай дакументацыі ў выпадках, калі неабходнасць яе падрыхтоўкі прадугледжана заканадаўствам, альбо з істотнымі парушэннямі горадабудаўнічых і будаўнічых нормаў і правілаў, калi iншае не ўстаноўлена Прэзiдэнтам Рэспублiкi Беларусь.
Нерухомую маёмасць, створанае ў выніку самавольнага будаўніцтва, з’яўляецца самавольнай пабудовай.
Пад істотнымі парушэннямі горадабудаўнічых і будаўнічых нормаў і правілаў разумеюцца парушэнні, якія могуць стварыць патэнцыйную пагрозу парушэння правоў і ахоўваюцца заканадаўствам інтарэсаў іншых асоб, жыццю і здароўю грамадзян, маёмасці грамадзян і юрыдычных асоб, парушыць устаноўленыя зацверджанай горадабудаўнічай дакументацыяй рэгламенты выкарыстання тэрыторыі, а таксама нанесці шкоду навакольнага асяроддзі, знізіць эксплуатацыйную прыдатнасць аб’екта.
Прававыя адносіны, якія ўзнікаюць пры ажыццяўленні самавольнага будаўніцтва, рэгулююцца Палажэннем аб парадку прыняцця рашэнняў па самавольным пабудоў , зацверджаным пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 22.12.2007 г. № 1802 (далей – Палажэнне № 1802) і артыкулам 223 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь.
Названым Палажэннем № 1802 і пунктам 5 артыкула 223 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь у дачыненні да такой самавольна збудаванай пабудовы усталяваны парадак прыняцця мясцовым выканаўчым і распарадчым органам наступных рашэнняў:
- аб працягу будаўніцтва (прыняцці самавольнай пабудовы ў эксплуатацыю і яе дзяржаўнай рэгістрацыі ва ўстаноўленым парадку) калі захаванне пабудовы не цягне істотных парушэнняў горадабудаўнічых і будаўнічых нормаў і правілаў;
- аб зносе самавольнай пабудовы і прывядзенні зямельнага ўчастка ў прыдатнае для выкарыстання па мэтавым прызначэнні стан з вызначэннем ў такім рашэнні тэрмінаў выканання гэтых дзеянняў, калі захаванне пабудовы цягне істотныя парушэнні горадабудаўнічых і будаўнічых нормаў і правілаў;
- аб прывядзенні самавольнай пабудовы ў ранейшы, да ажыццяўлення самавольнага будаўніцтва стан, з вызначэннем ў такім рашэнні тэрмінаў выканання гэтых дзеянняў, калі захаванне пабудовы цягне істотныя парушэнні горадабудаўнічых і будаўнічых нормаў і правілаў.
Пунктам 9.4 Пераліку адміністрацыйных працэдур, што ажыццяўляюцца дзяржаўнымі органамі і іншымі арганізацыямі па заявах грамадзян, зацверджаным Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 26.04.2010 № 200 “Аб адміністрацыйных працэдурах, што ажыццяўляюцца дзяржаўнымі органамі і іншымі арганізацыямі па заявах грамадзян », вызначаны пералік дакументаў, неабходных для прыняцця мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі рашэння аб працягу будаўніцтва або прыняцця самавольнай пабудовы ў эксплуатацыю і яе дзяржаўнай рэгістрацыі ва ўстаноўленым парадку.